Το ένδυμα στο Βυζάντιο

Το ένδυμα είναι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο όχι μόνο γιατί τον προφυλάγει από το κρύο και τα διάφορα  καιρικά φαινόμενα, αλλά και επειδή αποτελεί μέσο έκφρασης της προσωπικότητας του και τον διαχωρίζει από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Φανταστείτε, παραδείγματος χάρη, έναν παπά, έναν φαντάρο ή ακόμα και τον ίδιο σας τον εαυτό χωρίς ρούχα. Δεν θα νιώθατε  απροστάτευτοι και όμοιοι με τους υπόλοιπους ανθρώπους;

Οι  άνθρωποι χρησιμοποίησαν τα ενδύματα από τη πρώτη στιγμή της ύπαρξής τους.Φτάνοντας λοιπόν στην εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η ποιότητα των ενδυμάτων έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό. Τα ενδύματα ήταν άμεσα επηρεασμένα από την Ανατολή , καθώς το ύφασμα που χρησιμοποιούνταν συνήθως για την κατασκευή τους ήταν το μετάξι. Τα ρούχα των βυζαντινών ήταν ποικιλόμορφα  και ανάλογα με την κοινωνική τάξη, το φύλο, και την ηλικία των ιδιοκτήτων τους. Σημαντικές πληροφορίες για την ενδυμασία των βυζαντινών αντλούμε από τις χιλιάδες τοιχογραφίες των εκκλησιών.

 Τα ενδύματα αποτελούσαν διακριτικό στοιχείο τόσο της εθνικότητας όσο και της κοινωνικής θέσης των ανθρώπων. Οι αριστοκράτες εμφανίζονταν με μακριά ενδύματα, σε αντίθεση με τους αγρότες και τους τεχνίτες, που φορούσαν συνήθως έναν κοντό χιτώνα.

 Άνδρες

Οι Βυζαντινοί παρακολουθούσαν τη μόδα και αγαπούσαν τα κοσμήματα. Οι αστοί φορούσαν μακρύ χιτώνα με πολλές πτυχώσεις και δερμάτινες μπότες (το χειμώνα) ή ανατολίτικα παπούτσια (το καλοκαίρι). Bασικό ένδυμα για όλους στο Βυζάντιο ήταν ο χιτώνας σε σχήμα T, που διέφερε στο μήκος και τα μανίκια και συνήθως έδενε στη μέση με ζώνη. Ο μακρύς μoνόχρωμoς χιτώνας ήταν η τυπική καθημερινή φoρεσιά τoυ λαoύ σε όλη τη διάρκεια της Bυζαντινής περιόδου. Ο κοντός χιτώνας με κoντά μανίκια, απεικονίζεται συχνά στην τέχνη ως ένδυμα των αγροτών. Τη μηλωτή, ρούχο φτιαγμένο από δέρμα προβάτου, φορούσαν οι βoσκoί.

Ανδρική Τουνίκα

Για τον μέσο Βυζαντινό, λοιπόν, φαίνεται πως η ενδυμασία ήταν μόνο κάτι απαραίτητο για την επιβίωσή του. Η μεσαία και κατώτερη τάξη ενδιαφερόταν μόνο για το ρουχισμό που θα τους εξασφάλιζε άνεση και ταυτόχρονα προστασία από τα καιρικά φαινόμενα, γι’ αυτό κι η ενδυμασία ήταν αντιπροσωπευτική της εργασίας για τα μεσαία και κατώτερα στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας. Για παράδειγμα, λοιπόν, ένας γεωργός ντυνόταν το καλοκαίρι πολύ ελαφριά, φορώντας μόνο την πουκαμίσα του, για να αντιμετωπίσει τον καυτό ήλιο, ενώ ο ψαράς έπρεπε να βάλει πάνω από την πουκαμίσα μια πιο χοντρή κάπα, για να ανταπεξέλθει στην υγρασία.

Ανδρικό ένδυμα

 Μακριές πουκαμίσες φορούσαν όλοι οι  πολίτες. Φτιάχνονταν με απλά υφαντά υφάσματα που τα στόλιζαν με διακοσμητικές ταινίες, τα κλαβία (clavi), τα σημεία (segnenta) και με τετράγωνα διακοσμητικά τμήματα, κεντητά, υφαντά ή βαμμένα με πορφυρό χρώμα, τα ταβλία (tabulae). Συμπλήρωναν τη φορεσιά με ένα μανδύα, που αρχικά ήταν η toga και η χλαμύδα (sagum).

Ένας Βυζαντινός μπορούσε να φοράει ή να μη φοράει εσώρουχο, φορούσε όμως ψηλές κάλτσες που θα πρέπει να τις στερέωνε σε μια εσωτερική ζώνη στη μέση, καθώς και μια κοντή ή μακριά πουκαμίσα, ανάλογα με το επάγγελμα, την κοινωνική του θέση και την περίσταση

Γυναίκες

Οι γυναίκες φορούσαν μανδύα με μακριά μανίκια και κάλυμμα της κεφαλής πάνω από το στιχάριο (χιτώνα), φρόντιζαν τα μαλλιά τους και μακιγιάρονταν, ενώ οι πλούσιες φορούσαν πολυτελή ενδύματα, μεταξωτά και λινά

 Επίσης, οι γυναίκες φορούσαν πουκαμίσες με ζώνη στη μέση. Πολλές φορές όμως φορούσαν την πουκαμίσα τελείως ριχτή. Συνηθίζονταν το «κοντό πάνω από το μακρύ» συνδυάζοντας δύο πουκαμίσες, μια μακριά και από πάνω μια κοντή. Η δεύτερη πουκαμίσα μπορούσε να είναι αμάνικη.

Γυναικείο Ένδυμα

Παιδιά

Τα παιδιά στο Βυζάντιο φορούσαν κοντές τουνίκες, δηλαδή χιτώνες με μήκος λίγο πάνω από το γόνατο, όμοιους με αυτούς των αγροτών. Για υποδήματα επέλεγαν σανδάλια.

 

Παιδικά Σανδάλια, 4ος-7ος αιώνας

Αξεσουάρ

Ιδιαίτερα στολισμένα, τόσο στις ανδρικές όσο και στις γυναικείες φορεσιές, ήταν τα επιμανίκια, που πολλές φορές τη θέση τους έπαιρναν φαρδιά βραχιόλια με πολύτιμους λίθους ή με σμάλτο.

Πρεπενδούλια

Τα σκουλαρίκια των πρώτων χριστιανικών χρόνων έδωσαν τη θέση τους στα περπενδούλια, που στους αυτοκράτορες κρέμονται από τα διαδήματα που φορούν και στους αυλικούς από τα φακεωλίδια (ή φακιολίδια), τετράγωνα πολυποίκιλτα τεμάχια στόφας που καλύπτουν το κεφάλι.

Πλούσιοι

Η βυζαντινή ελίτ που περιέβαλλε τον αυτοκράτορα, όπως κι ο ίδιος ο αυτοκράτορας, περιποιούνταν πολύ τον εαυτό τους. Φορούσαν πολυτελή ρούχα από ακριβά υφάσματα, όπως μετάξι από την Ανατολή, τα οποία είχαν δημιουργήσει ράπτες που δούλευαν αποκλειστικά για την αυτοκρατορική αυλή. Στολίζονταν μάλιστα και με βαρύτιμα κοσμήματα, των οποίων οι πολύτιμοι ή ημιπολύτιμοι λίθοι συχνά εισάγονταν από άλλα βασίλεια. Βέβαια λόγος γίνεται κυρίως για τους άνδρες που έκαναν τις πιο πολλές επαφές εκτός εστίας, ενώ η αμφίεση των γυναικών, αν και πολυτελής, προοριζόταν μόνο για τα μάτια των ανδρών τους. Όσο για τα αξεσουάρ, οι Βυζαντινοί τεχνίτες έφτιαχναν πουγκιά και γυναικείες τσάντες, καθώς και παπούτσια από προϊόντα ζωικής προέλευσης.

Χρυσή Αλυσίδα, 7ος αιώνας

 Κληρικοί-ιερείς 

Οι κληρικοί φορούν λευκές φαρδομάνικες τουνίκες ή δαλματικές. Το κεντρικό τους τμήμα τονίζεται από τη σκουρόχρωμη ούγια δεξιά κι αριστερά.

Την εποχή του Ιουστινιανού τα ενδύματα στενεύουν. Αναφέρονται ενδύματα με παράξενα ονόματα, που πιθανόν να τα παίρνουν από τα υφάσματα που είναι ραμμένα. Τέτοια ενδύματα είναι τα καβάδια, τα σκαραμάγγια, τζιτζάκια, τα δεβητησία. Μερικά από αυτά ήταν πολύ βαριά και σωληνωτά ή συρματένια. Τα ταμπάρια, οι γρανάτζες και ο λαπατσάς, (ενδύματα με πολύ μακριά μανίκια) ήταν πανωφόρια που μπορούσαν να φορεθούν ή να μένουν κρεμασμένα πίσω.

 Τα εκκλησιαστικά ενδύματα ήταν ενδεικτικά τoυ βαθμού ιεροσύνης των πρoσώπων πoυ τα φoρoύσαν, όπως άλλωστε και σήμερα. Συχνά, πoλύτιμoι λίθoι κοσμούσαν τα πoλυτελή υφάσματα που χαρακτήριζαν τα ανώτερα εκκλησιαστικά αξιώματα. Πολλά διακοσμητικά θέματα είχαν συμβολικό χαρακτήρα. 

Στρατιωτικοί

Οι στρατιωτικοί φορούσαν κοντές πουκαμίσες, με ζώνη στη μέση ή ελεύθερες. Η φορεσιά των στρατιωτικών ήταν αρχικά πανομοιότυπη με αυτή των Ρωμαίων. Έτσι εικονίζονται οι στρατιωτικοί Άγιοι Γεώργιος και Δημήτριος, καθώς και οι Άγιοι Θεόδωροι και πολύ συχνά οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ

Υφάσματα

Οι Βυζαντινοί προμηθεύονταν τα υφάσματά τους από την Ανατολή.Συνήθως αυτά ήταν μεταξωτά και άλλα πoλυτελή υφάσματα, χρυσoκεντημένα και διακoσμημένα με πoλύτιμoυς λίθoυς, έντoνα χρώματα καθώς και πoικίλα γεωμετρικά και φυτικά σχέδια φανερώνουν τόσο την πολυτέλεια όσο και την έντονη επίδραση των ανατoλικών πoλιτισμών στην ενδυμασία. Η μεταξουργία γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη στο Βυζάντιοκαι τα βυζαντινά μεταξωτά έγιναν γνωστά σε όλo τoν κόσμo. Τo χρώμα ήταν κύριο στοιχείο διαφoρoπoίησης των αξιωμάτων. Τα πoρφυρά ενδύματα πρooρίζονταν αποκλειστικά για τoν αυτoκράτoρα.

Κ.ΤΣ.

Β.Π.

ΠΗΓΕΣ: 

• http://history-illustrated.weebly.com/betaupsilonzetaalphanutauiotanu942-epsilonnudeltaupsilonmualphasigma943alpha.html
• http://paidio.blogspot.gr/2010/06/blog-post_1025.html 
• http://www.slideboom.com/presentations/505269/%CE%95%CE%BD%CE%B4%CF%85%CE%BC%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1-%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CF%8E%CE%BD