Καλικάντζαροι

Σύμφωνα με την παράδοση οι καλικάντζαροι είναι δαιμονικά πλάσματα («δαιμόνια»).

Αναφέρονται ήδη από τα αρχαία χρόνια. Οι αρχαίοι πίστευαν πως, όταν οι ψυχές των νεκρών έβρισκαν ανοιχτές τις πύλες του Άδη, ανέβαιναν στον επάνω κόσμο και έκαναν ό,τι ήθελαν, χωρίς να τους περιορίζει ή να τους ελέγχει κάποιος.

Οι άνθρωποι τους φαντάζονται με διάφορες μορφές. Κάποιοι τους φαντάζονται κανονικούς ανθρώπους, κάποιοι δύσμορφους, κάποιοι τερατόμορφους. Κοινό γνώρισμα όλων όμως είναι η ασχήμια τους. Είναι κακομούτσουνοι, μαυριδεροί, με κόκκινα μάτια, πόδια τράγου, τριχωτό σώμα, μακριά νύχια, κοντά και αχτένιστα μαλλιά και καθένας από αυτούς έχει κι από ένα κουσούρι. Άλλος είναι στραβός ή μονόφθαλμος, άλλος κουτσός ή στραβοπόδης, άλλος στραβοχέρης, άλλος στραβοπρόσωπος, άλλος ξεπλατισμένος, με ουρά και καμπούρα. Είναι πολύ ευκίνητοι και πονηροί, όχι όμως ιδιαίτερα έξυπνοι. Διαφωνούν συχνά μεταξύ τους και φιλονικούν.

Οι καλικάντζαροι ανεβαίνουν στη γη από τον «κάτω κόσμο» την παραμονή των Χριστουγέννων και παραμένουν μέχρι την ημέρα των Φώτων. Το διάστημα των δώδεκα αυτών ημερών μένουν σε μύλους, γεφύρια, ποτάμια και τρίστρατα. Φοβούνται το φως και γι’ αυτό την ημέρα κρύβονται. Τη νύχτα όμως βγαίνουν από τις κρυψώνες τους, πειράζουν τους ανθρώπους (λέγεται ότι ανεβαίνουν στους ώμους τους ή ότι τους παρασύρουν σε χορό) και αναστατώνουν τα σπίτια τους (μαγαρίζουν την κουζίνα, σκορπούν το αλεύρι και τη στάχτη από το τζάκι, αρπάζουν ρούχα κ.α.).

Τον υπόλοιπο χρόνο (εκτός του Δωδεκαημέρου) μένουν στα βάθη της γης και πριονίζουν το δέντρο που κρατά τη γη. Όταν μετά το Δωδεκαήμερο επιστρέφουν στα έγκατα της γης βρίσκουν το δέντρο ακέραιο και ξαναρχίζουν το πριόνισμα.

Οι άνθρωποι έχουν επινοήσει πολλούς τρόπους για να διώξουν τους καλικάντζαρους. Οι κυριότεροι είναι οι εξής:

Οι καλικάντζαροι φοβούνται τη φωτιά, επομένως όταν έχουμε αναμμένο το τζάκι, δεν μπαίνουν από την καπνοδόχο.
Άλλος ένας τρόπος είναι το κόσκινο, το οποίο τοποθετείται είτε στο τζάκι είτε πίσω από την πόρτα και καθυστερεί τον καλικάντζαρο, διότι εκείνος αρχίζει να μετρά τις τρύπες μέχρι την αυγή, οπότε και αναγκάζεται να φύγει.
Ο αγιασμός είναι άλλο ένα αποτρεπτικό μέσο. Οι καλικάντζαροι τον φοβούνται πολύ.
Το σημείο του Σταυρού στην πόρτα, στα παράθυρα, στις καμινάδες, τους στάβλους και στα αγγεία λαδιού και κρασιού θεωρείται ότι τους διώχνει.
Φοβούνται τα καμένα ξύλα, δαυλιά και κούτσουρα.
Η απαγγελία του “Πάτερ ημών” τρεις φορές λένε ότι λειτουργεί και αυτό ως αποτρεπτικό μέσο, αφού το απεχθάνονται.
Επιπλέον, το κάπνισμα με δυσώδεις ουσίες (παλιοτσάρουχου), η εμφανής επίδειξη χοιρινού οστού, τα χαϊμαλιά και τα φυλαχτά πίσω από τη πόρτα, το μαυρομάνικο μαχαίρι (αθαμέ) και το αναμμένο δαυλί τους διώχνουν.
Άλλοι δένουν στο χερούλι της πόρτας μια τούφα λινάρι. Ώσπου να μετρήσει ο καλικάντζαρος τις ίνες του λιναριού, αφού είναι μωρός και ανόητος, έφτασε το ξημέρωμα κι όπου φύγει-φύγει.
Ένα ακόμα όπλο εναντίον των καλικαντζάρων είναι το λιβάνι. Το σιχαίνονται και γι’ αυτό οι νοικοκυρές θυμιατίζουν το σπίτι κάθε απόγευμα και αφήνουν το θυμιατήρι να λιβανίζει δίπλα στο τζάκι όσο διαρκεί το Δωδεκαήμερο.
Τέλος, υπάρχουν και φυτά που διώχνουν τους καλικάντζαρους και ταυτόχρονα φέρνουν καλή τύχη για τον καινούργιο χρόνο. Ένα τέτοιο φυτό είναι το κρεμμύδι.